Entrevista con Bernard Henry Levy

Nesta entrevista, o filósofo e divulgador francés Bernard Henry Levy aborda varios temas que me parecen de interese, sobre todo na necesidade de que a esquerda recupere un discurso netamente liberal, abandoado nas máns da dereita. Que o mesmo se vira sustituído por unha fascinación cíclica cara modelos totalitarios e as súas solucións definitivas é, ou alomenos así o creo, a orixe da podredume intelectual que hoxe en día lastra a esquerda.

No relativo á Unión Europea, á que se alude no prefacio, se ben asumo e defendo a necesidade e vantaxes de dita Unión, que o proceso se estea a levar a nivel estatal, maila resultar máis eficaz, xa por varias veces repercuteu nunha perda da calidade democrática do mesmo coa que non podo concordar. Anque o tema non se trata na entrevista, ao ser unha das constantes do pensamento de BHL, entendo que é oportuno mencionalo.

Publicado no xornal La Nación, Seción Enfoques, o 9-12-07.

Paris. O rexeitamento a Estados Unidos, á Unión Europea e ao liberalismo cegaron a unha esquerda fascinada por unha nova tentación totalitaria, afirma o filósofo francés

Por que ser fiel a unha esquerda que se derrumba? Por que negarse a cruzar a fronteira ideolóxica e pasarse con bandeira e banda ao sarkozismo triunfal, como fixeron moitos dos seus amigos? Esas preguntas serven de fío conductor ao filósofo francés Bernard-Henri Lévy para facer un balance sen concesións do estado da esquerda en Francia e tratar de identificar as razóns da derrota socialista nas eleccións presidenciais de abril e maio pasados.

O máis célebre, o máis mediático dos chamados “novos filósofos”, responde a esas interrogantes no seu recente libro Ce grand cadavre tombé à a renverse (“Ese gran cadáver caído de lombos”), fórmula utilizada por Jean-Paul Sartre para cualificar á esquerda cando escribiu o prefacio do libro Aden Arabie, de Paul Nizan, en 1960.

Solicitado por Nicolas Sarkozy para que publicase un artigo de apoio á súa candidatura durante a recente campaña electoral –como fixeran André Glucksmann e Alain Finkielkraut–, Lévy confesa terlle explicado ao entón candidato presidencial que, “a pesar da amizade que nos une” desde 1983, resultáballe imposible apoialo. “Despois de todo –argumentou–, a esquerda segue sendo a miña familia.”

A partir de esa conversa, BHL –como se coñéceo en Francia– lánzase a un meticuloso análises interior co fin de descifrar as súas razóns máis íntimas para ser de esquerda. Desfilan así imaxes, acontecementos e reflexos que marcaron a súa vida, transformándose en elementos constitutivos da súa personalidade: maio de 1968, o escándalo Dreyfus, a guerra de España, o anticolonialismo, o antisemitismo –que non consegue separar do antirracismo– e a liberdade, que non consegue separar da igualdade.

Pero a parte máis importante do libro quizais sexa a última, onde fai un balance de “ese campo de ruínas” en que se transformou a esquerda actual. É verdade –afirma–, a esquerda rompeu coa versión clásica da tentación totalitaria, “o socialo-comunismo”. Pero deses edificio en ruínas apareceu outra tentación totalitaria que xa non se inspira na extrema esquerda, senón na dereita, incluso na extrema dereita. Para Bernard-Henri Lévy, a esquerda está enferma. É vítima da súa fascinación pola nación e a bandeira, de seu antieuropeísmo, de seu antinorteamericanismo, de seu antiliberalismo, de seu antisemitismo, de seu fasci-islamismo… “A esquerda está enferma de dereitismo, esa é a verdade”, resumiu nunha entrevista exclusiva con La Nación en París.

–Vostede non cree que pedirlle á esquerda que estea a favor do liberalismo e de Estados Unidos é como querer demostrar a cuadratura do círculo?

–De ningunha maneira. No que atinxe ao liberalismo, debo lembrarlle que o liberalismo é patrimonio da esquerda. O liberalismo é Jacobo Rousseau e o seu contrato social, Adam Smith ou John Locke. Como diría Benedetto Croce, é necesario distinguir entre liberalismo e liberismo. O verdadeiro liberalismo nunca defendeu a lei da xungla ou o mercado desregulado. Pola contra, o liberalismo esixe regras, pactos, obrigas que enmarcan a relación das forzas económicas. O liberalismo non é o mercado, é o contrato.

–Cando os altermundialistas e outros sectores de esquerda que vostede denuncia con enerxía acusan ao liberalismo de todos os males, quizais refírense ao ultraliberalismo.

–Pero entón que o digan. Por que non o dino? Que digan que están contra o ultraliberalismo e que queren arrincarlle o bo liberalismo á dereita. Que queren reivindicar a súa herdanza. Que digan como farán para volver a poñelo de pé. A miña mestre, Louis Althusser, dicía que o gran xenio de Marx foi tomar a dialéctica hegeliana, concepto reaccionario, e poñelo novamente de pé. En Francia temos cantidade de cretinos que din que a nación, a seguridade, a bandeira e Xoana de Arco -conceptos reivindicados pola dereita- pertencen tamén ao patrimonio da esquerda. Pero, entón, como é posible que, tratándose de algo tan importante como o liberalismo, non fagan o mesmo traballo? Que non sexan capaces de distinguir entre Silvio Berlusconi e as tres revolucións fundadoras do modernismo [a inglesa, a norteamericana e a francesa]? Facer ese traballo é competencia dunha esquerda crítica. Criticar quere dicir separar o bo do malo. Pero, a esquerda radical, os altermundialistas, todos aqueles que apoian a Hugo Chávez e a Evo Morales, decláranse antiliberales, non antiultraliberales. Se lles resulta difícil esa palabra, que atopen outra. A verdade é que hai algo na idea mesma de liberdade que dálles medo e que detestan. Ese medo foi o que produciu a Castro onte e a Chávez hoxe.

-Vostede non cree que Chávez sexa de esquerda?

-Naturalmente que non. Como pode ser de esquerda un home que exerce un poder persoal, que soña con que ese poder sexa vitalicio, que amordaza aos medios de comunicación do seu país, que está sentado sobre unha montaña de ouro que a súa poboación non aproveita e que é o aliado de Ahmadinejad na guerra planetaria que libran os demócratas e os antidemócratas? Hai actualmente unha esquerda que pensa que Chávez é da familia, o neno turbulento da familia. Eu non. Eu son de esquerda e creo que Chávez é o meu adversario.

-E non se sente só nese planeta da esquerda ideal? Porque unha cousa é o que un quixese e, outra, o que é en realidade.

-Non impórtame. Síntome só con Ingrid Betancourt, con Vaclav Havel, con Huber Matos, con Barak Obama, cunha parte da esquerda arxentina que se recoñecerá no que digo e que debe de estar negándose a verse abandeirada por Chávez.

-No que fai á necesidade dunha esquerda prol norteamericana É posible que súa análise sexa adecuado para Francia. Pero, que dicir de América latina, onde Estados Unidos fixo e desfixo ao seu antoxo en tantas ocasiones?

-O caso non é o mesmo que en Francia, é verdade. Sen embargo, pódese dicir calquera cousa de Estados Unidos, e Deus sabe se eu critiquei algunhas desviacións dese país que me erizan: Bush, o creacionismo, o conservadurismo duro. Pero Estados Unidos tamén é un país onde as institucións democráticas, a prensa, a opinión pública funcionan en forma exemplar. Un presidente norteamericano xamais podería tratar de dar marcha atrás sobre o arrepentimento dos crimes históricos cometidos por Francia, como fixo Sarkozy co colonialismo. A reacción perante Abu Ghraib foi inmediata. En tres días, toda a prensa norteamericana, incluído Fox News , fixo seu mexa culpa. Todos falaron da bancarrota do Estado durante o furacán de Nova Orleáns. Pero ninguén mencionou a solidariedade da xente. Non só de Hollywood, senón dos rednecks de Texas, que acolleron aos negros, vítimas de Katrina. Iso é Estados Unidos. Non se pode afirmar que é a casa do diaño. É o país dunha mala política, dunha corrente conservadora que me provoca calafríos na costas, pero é un país formidable, un país que ten recursos institucionais e democráticos que merecen ser tomados como exemplo, polo menos en Francia.

-Volvamos ao comezo do seu libro, onde conta a chamada telefónica que lle fíxo o candidato Sarkozy para que vostede se sumase ás figuras de esquerda que o apoiaban. Como é posible que vostede faga nesas páxinas un retrato tan feroz do actual presidente e, sen embargo, siga afirmando que é o seu amigo?

-Porque a amizade é unha cousa e a política é outra. A diferenza entre Sarkozy e eu é que eu sei recoñecer a diferenza entre a proximidade amigable e as distancias ideolóxicas, e el non. Sarkozy cree que é suficiente ser amigo para estar de acordo. Eu creo o contrario.
-Pero, é posible discutir con el?

-Ese día non puiden, é verdade. Pero coñezo a Sarkozy desde 1983. Coñézoo ben e discutimos con frecuencia. Ese día, se atopaba na fase ascendente da súa campaña, estaba acelerado e, en efecto, era incapaz de discutir. Pero, vostede cree que fago un retrato feroz?

-Si. Cando conta que Sarkozy lle di "e cando me vas facer teu papeliño na prensa como Glucksmann", faino dun modo tan desprezativo que o lector pregúntase como é posible que vostede non reaccione.

-Eu reacciono: non voto por el.

-Vostede non vota por el e ademais escribe o libro. Pero, non é só esa conversa senón que, a medida que avanza a escritura, demoleo cada vez máis.

-Porque a medida que avanza a campaña, Sarkozy constérname cada vez máis. Sarkozy fixo unha campaña de extrema dereita: sobre a necesidade de que Francia deixe de arrepentirse polos crimes cometidos durante o réxime de Vichy e o colonialismo, sobre a herdanza de Maio 68. Como el os manexou, todos eses e outros moitos temas resultáronme insoportabeis.

-Cales son para vostede as calidades do presidente francés?

-A enerxía, a vitalidade, a vontade de reformar a Francia: as 35 horas, os réximes especiais e as universidades, todo iso vai na boa dirección. En política exterior tamén adoita ir no bo sentido. Pero non cando recibe a Hugo Chávez e lle fai o agasallo dun recoñecemento de Estado absolutamente inxustificado. Non cando vende centrais nucleares civís a Muammar Khadafi. Pero hai outros aspectos nos que xa fixo un bo traballo: na reconciliación con Estados Unidos, na amizade con Israel, na ruptura coa política árabe da chancelería francesa.

-Viu a Sarkozy despois da publicación do libro?

-Si.

-O presidente díxolle algo?

-Nada. Pero sei que está furioso.

-Falando de Glucksmann, vostede cualifica o seu xesto de adhesión de 'valente'. Por que? Compréndeo?

-Non, a verdade é que non compréndoo moi ben. Non comprendín que fágao nese momento. O papel dun intelectual non é o de manifestarse tan rápido. O papel dun intelectual é o de pronunciarse, pero o máis tarde posible, despois de obter o máximo. Dándose tempo, Glucksmann podería ter obtido aínda máis sobre os témas que lle interesan: a causa chechena, a amizade con Estados Unidos, etc. Por iso non comprendo. Chameino e díxeno.

-Cree, en todo caso, que o papel dos intelectuais é o de estar 'a favor' do rei ou do poder?

-Non. Nin creo nin comprendo. Eu xamais estiven cun goberno. Fun amigo de François Mitterrand. Foi testemuña do meu casamento exactamente un ano antes de gañar as elecións de 1981. O primeiro que fixen o día da súa victoria foi entrar en oposición. Fun amigo de Sarkozy durante 24 anos. O primeiro que fixen cando chegou ao Elíseo foi pasar á oposición. Non entendo por que hai intelectuais que fan o contrario.

-Como interpreta o xesto desoutros socialistas -e amigos seus-, como o actual chanceler Bernard Kouchner, que decidiron engrosar as filas sarkozistas?

-Non o sei. Hai numerosas interpretacións posibles. Quizais crean que poderán influír no curso dos acontecementos.

-Sarkozy é alguén fácil de convencer?

-Por suposto que non. Sinceramente, non estou demasiado impresionado polas realizacións de Kouchner no seu ministerio. Creo que podería ter sido moito máis útil na oposición que no goberno.

-Lin nunha entrevista que lle resulta simpática a forma que ten Sarkozy de falar de amor.

-Si, paréceme emocionante a forma que tiña de dicir públicamente que amaba á súa muller.

-É verdade. Un home que exerce o poder parece humanizado por ese sentimento.

-Quizais demasiado. Porque se pon en perigo fisicamente. Sarkozy exponse demasiado. Hai unha teoría, a 'teoría de Kantorowicz', sobre os dous corpos do rei. Segundo esa teoría, un presidente ten dous corpos, un profano e un sagrado. Así gobérnase: o corpo profano está moi perto da xente e o sagrado moi lonxe. O poder exércese no equilibrio entre ambos corpos. O problema de Sarkozy é que hai demasiado corpo profano e pouco corpo sagrado. Isto ten que ver con esa ambigüidade entre república e monarquía que é Francia, onde é necesario atopar un equilibrio entre distancia e proximidade, entre a sacralidad do poder e seu materialidad. Tivemos presidentes que iban demasiado lonxe nun sentido, como Mitterrand, e outros que van demasiado lonxe no sentido inverso, como Sarkozy.

-Vostede refírese a esa tendencia populista de Sarkozy que tantos lle critican?

-O que máis debería preocupar de Sarkozy, en realidade, é que se trata dun verdadeiro home de dereita. Cando di abonda xa de arrepentirse públicamente por Vichy [a colaboración coa ocupación nazi durante a Segunda Guerra Mundial] ou pola colonización, é autenticamente sincero. E iso xéame o sangue.

-Pero un 54 por cento dos franceses votárono sobre esas bases. Non cree que Francia é moi no fondo un país xenófobo, con frecuencia racista e, como dicía Mitterrand, moi conservador?

-Si. Pero había neste país un proceso de reflexión, sobre todo no que fai ao noso papel no marco do colonialismo. Pola contra, a campaña de Sarkozy, coa súa negativa a arrepentirse das faltas cometidas, serviu para paralizar ese proceso de toma de conciencia. Un país que non ten vergonza é un país perdido. Pódese perdoar, pero non esquecer. A vergonza é un gran sentimento humano. Eu reivindico dúas grandes categorías políticas: a vergonza e a melancolía.

-Melancolía de que? -Dun ceo baleiro. Porque xa non abonda miralo para atopar os planos da Xerusalén celeste.

[Máis: biografía; reseña do libro (en francés)]