O porvir é longo

Antonio Muñoz Molina.

.

Algunhas veces os mellores soños cúmprense, os desexos que parecían máis imposibles: só que quén desexou e soñou xa non chega a sabelo, porque na espera fóiselle a vida, e porque o porvir é demasiado longo para a brevidade da experiencia humana. Todo o que agarda sabe que a victoria é súa, di Antonio Machado. Pero o que morre agardando morre vencido, e tal vez nin sequera lle sirve de consolo o que di o último verso dese poema de Machado: que a arte é longa, e ademáis non importa. Impórtalle á nosa vaidade, ao noso desexo lexítimo de recoñecemento, anque os dous adoitan a atoparse tan mesturados que case nunca é posible distinguir o un do outro, separar o metal limpo da ganga. Foron vaidosos algunos dos grandes escuros, dos que agardaron sen saber que a victoria era súa e que o porvenir os veneraría? Kafka, Stendhal, Van Ghog, Cervantes. Coma unha lúgrube declaración, o filósofo enfermo e homicida Louis Althusser puxo ese título ás confesions que só se publicarían cando el xa estivera morto: O porvir dura moito tempo.

O porvir é un mundo descoñecido, un inmenso país extranxeiro no que, sen embargo adquiren a veces a cidadanía algunha obras ou algunha lembranza ou soños dos muertos. En vida, a Miguel de Cervantes despreciáronno as figuras máis selectas da intelectualidade de Madrid. Sen dúbida morreu pensando que non acadara gran cousa, que lle faltara tempo para escribir o que soñaba, o que lle xustificaría, para terminar tranquilamente o Persiles e emprender a segunda e definitiva parte da súa querida Galatea. Agora veo no xornal ás máis sutís intelixencias universitarias e cortesáns e ás máis altas satrapías do poder presentando unha nova edición do Quixote e lémbrome con algo de mágoa e solidaridade daquel home de quen sei tan pouco e a quen quero tanto, morto e enterrado no seu pasado lonxano, nas vésperas do ancho porvir que non chegou nin a albiscar, e que se cadra, no fondo, ao final de su vida non lle tería importado tanto.

Polos mesmos días do aniversario de Cervantes presencio a realización tardía doutro soño, o cumprimento do desexo doutro español trasteado pola vida, absolto pola morte de outra espera sen fin. No María Guerrero representase San Xoán, de Max Aub, cun luxo de escenografía e maquinarias que asalta o patio de butacas e os palcos laterais de teatro, convertidos cada noite nunha pantasmagoría de buque vello á deriva, de Titanic sen gloria cargado de xudeus que naufragaron en alta mar ante a fría indiferencia do mundo, igual que naufragaron moitos millons dos seus semellantes no cataclismo negro de Europa, xusto no tempo no que Max Aub escribía esta traxedia, sen moita esperanza de que fora representada ou lída, escoitada por alguén. O porvir dura demasiado tempo: demasiado para a pacencia e a perseverancia humana: en 1942, camiño de América, nun barco cargado de fuxitivos europeos Max Aub imaxinou a viaxe sen destino do cargueiro San Xoán, soñou esperto as persoaxes, as palabras, as bodegas con cheiro a metal quente e a esterco de cabalo, á desesperación de agardar sempre, á lenta tortura civilizada dos pasaportes e os procedemientos administrativos. Instalado en México escribiu a súa obra, chegou a editala, imaxinou a súa posible representación igual que imaginara antes as vidas das personaxes e o lugar onde vivían e morrían. Morreu el mesmo sen que se representara nunca, tristemente resignado a que nin as súas novelas nin o seu teatro chegarían nunca ao público para o que as escribira, e grazas ao cal esas obras adquirirían unha plena existencia. Unha novela editada, anque teña poucos leitores, todavía é algo, existe dunha forma tanxible, anque segreda. Pero unha obra de teatro nunca representada está tan morta como unha música que ninguén tocou, tan morta ou tan aletargada, amortaxada nunha catalepsia que pode durar para sempre.

Vía San Xoán no teatro, erixida por fin no tempo presente e en realidade, escoitaba, ditas en voz alta, berradas, as palabras que lin en silenzo, vía sobre o escenario maletas ciscadas e baúis de fuxitivos, un espellismo de pranchas oxidadas de metal, de serenas de buques e o piar de gaviotas, un naufraxio tan aterrador coma unha apocalipse, despois da cal, no silenzo recobrado, recitábanse as palabras terribles e sen embargo alentadoras do Libro de Xob. Pero o que eu estaba vendo non era una función de teatro: usurpaba o porvir de outro hombre, Max Aub, asistía ao cumprimento tardío e parcial dun soño que era seu.